1
2CAAMBILIZYO CA MULAWO WA MASI OONSE WA LWAANGULUKO LWA MUNTU MATALIKO
3[Preamble]
4
5Mbuli mbokunga kulemeka muntu oonse ncizyalilwa ca lwaanguluko lwa mikwasyi yoonse kuba matalikilo akuliiba, kukwabililwa amulawo alimwi aluumuno munyika:
6
7Kakuli kutalemeka alimwi akutyola milawo ya lwaanguluko lwa muntu kuleta micito yabujayi mibyaabi kulanyemya akutakkazyika kabotu bantu alimwi kwazungaanya nyika kuti ijane nzila yakwaangulula bantu kuti kabaliiba kukanana zyobayanda alimwi akutobela zyobasyoma alimwi akwaanguluka kwakutayoowa kwakaambilizyigwa kuba nenzila mpati veelede kuyumya muntu.
8
9Kakuli ncintu cipati, kuti muntu tasungilizyi kulomba lugwasyo kuba nenzila ilikke yamamanino, ulakonzya kucita zyintu zyimbi zyibyaabi zyakulikwabilila kudyaamininwa, kuti buumi bwa muntu weelede kukwabililwa amulawo.
10
11Kakuli ncintu cipati kusumpula lumvwano akati kamasi, kakuli bantu bamasi aali mu mbunga ya United Nations mu milawo ya malembo amumbunga eeyi akasyomenzya lusyomo mu milawo ya lwaanguluko lwa muntu, kubulemu alimwi abuvubi bwamuntu alimwi alwanguluko lweelene ku basankwa abakaintu alimwi akuba amakanze akusumpula bukkale bwabuumi bwabo mukuliiba kunji.
12
13Kakuli masi aali ma memba ambunga eeyi akasyomezya kuya kuzwidilila, mukubelekela antoomwe ambunga ya United Nationes, kusumpula akucita kulemeka mulawo wa lwaanguluko lwa muntu alimwi akulekela bantu kuliiba, kakuli kumvwa kwa lwaanguluko oolu alimwi akuliiba nkupati mukubona kuti kusyomezya ooku kwabeleka.
14
15Lino aboobo, Muswaangano Mupati (Generl Assembly) waambili zya zyeezyi: Eeci cizumino ca kwaambilizya lwaanguluko lwa muntu kuba nenzila ngubauba yabantu boonse alimwi amasi oonse kujana, kumasimpilo kuti muntu oonse alimwi azyibeela zya buleya, kuyeeya cisyomezyo eeci lyoonse mu myoyo, ciya kusola mbocikonzya kuyiisya alimwi akusumpula kulemeka lwaanguluko alimwi akuliiba alimwi kwiinda munzila isumpukide, masi alimwi akubantu bamumasi aali mubweendelezi bwa bantu bambi.
16
17CIZUMINANO CA MULAWO UJATIKIZYA MASI OONSE CAKULESYA BUTUNDULUZI BWA MUNTU
18Kapango 1
19
20Bantu boonse balazyalwa kabaangulukide alimwi kabeelene alimwi akwaanguluka kucita zyobayanda. Balazyalwa amaanu akuyeeya, aakusala alimwi beelede kulanga bambi mbuli banabokwabo.
21Kapango 2
22
23Mukuya ambele, kunyina kusalaula kweelede kucitwa akaambo katwaambo twacisi, bweendelezi bwa milawo antela bulemekwa cisi nkwazwa muntu, cibe cisi cakalilela kale, citaninga kulilela nokuba kuba amweele wakutaindilizya.
24
25Muntu oonse ulaangulukide ku zyintu zyoonse zyili mucizuminano, kakunyina kusalaula mbuli kwakusiyana cikanda, musyobo, buzyale, cikombelo, makani a twaambo twacisi antela kwiimpana kwakuyeeya, busicisi antela bukkale, buvubi, nkokazyalilwa antela kwiimpana kumbi.
26Kapango 3
27
28Muntu oonse ulaangulukide kubukkale bwabuumi, lwaanguluko alimwi akukwabililwa.
29Kapango 4
30
31Kunyina weelede kuba muzike antela cibelesyo, buzike alimwi amakwebo aabuzike zyeelede kukasyigwa munzila zyoonse.
32Kapango 5
33
34Kunyina weelede kupezyegwa, kutalanganyizyigwa mbuli muntu antela kubelesyegwa mbuli cibbalo antela kupegwa cisubulo.
35Kapango 6
36
37Muntu oonse ulaangulukide kulemekwa koonse nkwabede kuba muntu kubusyu bwa mulawo.
38Kapango 7
39
40Bantu boonse baleelene kubusyu bwa mulawo alimwi balizumizyidwe kakunyina kusalaula kubukwabilizi bwa mulawo bweelene. Boonse balaangulukide kukwabililwa kweelene kumicito yakusalaula mukutyola cizuminano eeci alimwi akumicito ya kubisya zyintu zyikonzya kuleta kusalaula.
41Kapango 8
42
43Muntu oonse ulaangulukide kwiimininwa ambunga ya bantu basalwa mucisi kubona kaambo kakwe nkasinkilwa kulwaanguluko lwakucita ncayanda ncazumizyilwe amulawo.
44Kapango 9
45
46Kunyina muntu weelede kwaangwa, kuyobolwa muntolongo kakunyina mulandu antela kutija kuya kukkala kucisi cimbi.
47Kapango 10
48
49Muntu oonse ulaangulukide kakunyina kwaandana kubetekwa ambunga yasalwa inyina nkoilikumbtizya alimi isitikene kulanga kukwabililwa ku lwaanguluko ndwajisi alimwi ayimwi milandu njakonzya kupegwa.
50Kapango 11
51
521. Oonse wapegwa mulandu ulaangulukide kwiitwa kuti ucisalalakusikila akaianwe amulandu mu nkuta mbuli bwaamba mulawo libetekwa alimwi ulizumizyilwe kujmana bamwiimiminina libetekwa mulandu wakwe.
53
542. Kunyina ukonzya kujanwa mulandu kuti kakuli cintu comwe cicaala citakonzyi kupa kuti ube mulandu, kwiinda mu milawo ya cisi antela ijatikizya masi oonse, ciindi mulandu ooyu niwakacitika. Lyalo kunyina cisubulo cipati ceelede kupegwa kunze aacisubulo ceendelana amulawo ciindi mulandu niwakacitwa.
55Kapango 12
56
57Kunyina muntu weelede kunyonganyizyigwa kutayelede kuzyintu zyakwe, mukwasyi, munzi antela magwalo, antela kumutalika akaambo kabulemu bwakwe. Oonse ulaangulukide kukwabililwa amulawo kukunyonganyizyigwa antela kutalikwa ooku.
58Kapango 13
59
601. Oonse muntu ulaangulukide kweenda mbwayanda alimwi akukkala kufumbwa mucisi.
61
622. Oonse muntu ulaangulukide kuzwa kufumbwa mucisi, kusanganizya acisi cokwabo, alimwi akupiluka kucisi cokwabo.
63Kapango 14
64
651. Oonse muntu ulaangulukide kulomba kukkala akuliiba mucisi cimbi mwaatijila kuyuba kwaangwa antela kupezyegwa musi mwazwa.
66
672. Kukwabililwa kulwaanguluko oolu kulakozya kutyolwa kubantu batija kubetekwa milandu isalala kabotu itali mbuli ya makani atwaambo twacisi antela itayendelani anzila alimwi amilawo ya mbunga ya manyika oonse (United Nations).
68Kapango 15
69
701. Oonse muntu ulaangulukide kuba munacisi wacisi ncayanda kukkala.
71
722. Kunyina uyedele kukasyigwa kucinca busicisi antela kukasyigwa kutacinca.
73Kapango 16
74
751. Basankwa abakaintu bakakomena, kakunyina kubakasya akaambo kacikanda cabo, cisi ncobazwa antela cikombelo, balangulukide kukwata kufumbwa ngobayanda alimwi akubamba mukwasyi. Balangulukide kuba alwaanguluko lweelene lwa bakwetene ciindi nobacikwetene alimwi anobalekana.
76
772. Kukwatana kuya kulembezyegwa abaabo basikuyandana bobile kakunyina kuyoowa.
78
793. Mukwasyi ncilenga cabuleya kukkala antoomwe alimwi mukwasyi weelede kukwabililwa ku buleya alimwi akucisi.
80Kapango 17
81
821. Oonse muntu ulaangulukide kuba alubono alikke antela kubeleka aatomwe abamwi.
83
842. Kunyina weelede kunyonganizyigwa antela kunyangwa lubono lwakwe.
85Kapango 18
86
87Muntu oonse ulaangulukide kuliyeeyela, kulisalila cikombelo ncayanda; lwaanguluko oolu lulajatikizya alusyomo ndwajisi alikke antela mu mbunga ya bana maleya nokuba kuliiba alikke, kutobela buyiisya cikombelo antela walo kuyyiisya, alimwi akukomba.
88Kapango 19
89
90Muntu oonse ulaangulukide kwaamba zyili kumoyo; kwaanguluka ooku kulajatikizya akubuzya, kulaigwa alimwi akupa mizeezo kwiinda mumapepa antela mulisikapepele kakunyina munyinza.
91Kapango 20
92
931. Muntu oonse ulaangulukide kuba mukabunga antela kubungana kwaluumuno.
94
952. Kunyina weelede kusungilizyigwa kuba mukabunga nkatayandi.
96Kapango 21
97
981. Muntu oonse ulaangulukide kutola lubazu mubweendelezi bwa mfulumende mucisi cokwabo antela kwiinda kumuntu usalwa biya abana maleya antela lwakwe mukamwini.
99
1002. Muntu oonse ulaangulukide kupegwa lugwasyo lweelene alugwasyigwa bana maleya mucisi.
101
1023. Kuyanda kwabantu kweelede kuba ciiminizyo ca mfulumende; kuyanda ooku kweelede kutondezyegwa kwainda ciindi alimwi akusala kwamasimpe kweelede kucitwa abana maleya bamucisi bazumizyigwa amulawo kusala alimwi akuzumizyigwa kusala ngwayanda kakunyina kunyonganyizyigwa.
103Kapango 22
104
105Muntu oonse, muna maleya, ulaangulukide kuyobwedwa mali ngakoswedwa ku mali ngavwola ku nkampani yakabambwa mucisi antela kwiinda mukumvwana acisi cimbi kweelene amulawo wacisi. Alimwi ulaangulukide kulyeezyela buvubi, kuba abukkale alimwi akucita zyilengwa zyacisi zyitakonzyi kumusala akaambo ka ciimo cakwe alimwi alwaanguluko lwa kusumpula bukkale bwakwe.
106Kapango 23
107
1081. Muntu oonse ulaangulukide kujana mulimo, kulisalila mulimo ngwayanda, kububotu bujanwa amulimo ooyo alimwi akukwabililwa kupenzi lyakubula milimo.
109
1102. Oonse, kakunyina kusalaula, ulakwabililwa kuvwozyegwa mali ayelene amulimo ngwabeleka.
111
1123. Oonse ubeleka ulaangulukide kupegwa mali abikkilwa atala antela bbonasi alimwi akukwabililwa buumi bwakwe alimwi abwamukwasyi wakwe azyintu zyimbi zyeelede kukwabililwa.
113
1144. Muntu oonse ulaangulukide kunjila antela kutalika mbunga ilwanina akukwabilila babelesi.
115Kapango 24
116
117Muntu oonse ulaangulukide kupumuna akulyookezya kubeleka, kusanganizya kupegwa mawoolo ayelede ciindi cakubeleka alimwi akubbadelwa mali waunka kukupumuna kwa mazuba manji.
118Kapango 25
119
1201. Muntu oonse ulaangulukide ku buumi abukkale bubotu antoomwe amukwasyi wakwe, mbuli kuli cakulya, zyakusama, ng'anda yakukkala alimwi amicelo yakusilikwa azyintu zyimbi ziyandika kumuntu, alimwi akukwabililwa buumi bwakwe wani kubeleka, kukwabililwa kumalwazi, bulema, kufwidwa, kucembaala alimwi azyimbi zyikonzya kusinkila muntu kubuumi zyatakonzyi kucita akaambo kakubula nzila yakuzyicita.
121
1222. Bamatumbu alimwi abana balaangulukide kulugwasyo luyandika. Bana boonse, abe wamung'anda antela wamusyokwe, beelede kulangwa kabotu alimwi akukwabililwa kweelene.
123Kapango 26
124
1251. Muntu oonse ulaangulukide kuyiya, lwiiyo lweelede kupegwa biyo kakunyina kubbadela, kapati muma giledi akutalisya masyoonto alimwi aakati-kati. Kunjila cikolo kumagiledi akutalisya weelede kuba mulawo natayandi nayanda mwana. Lwiiyo lwa milimo ya maanza alimwi aiyandika kuba haanzyibwene wa mulimo umwi lweelede kuti lyoonse kaluliko alimwi lwiiyo lwa mabbuku mapati alwalo lweelede kupegwa kuli baabo bajisi maanu.
126
1272. Lwiiyo lweelede kuba lwakusumpula bukkale bwa muntu alimwi akuyumya lwaanguluko alimwi akusala ciyanda muntu. Lupa bantu kumvwisisya, kuba sicamba alimwi akusumpula lumvwanoakati kamasi, kakunyina kusalaula cikanda, cikombelo alimwi akuyumya milimo ya mbunga ya masi oonse munyika ya United Nations kutontozya luumuno munyika.
128
1293. Bazyali balaangulukile kusala lwiiyo ndobayanda antela ndobayeeyela kuba lubotu kubana babo.
130Kapango 27
131
1321. Oonse muntu ulaangulukide kakunyina kukasyigwa kutola lubazu mubuumi bukkala bana maleya, kuyiya zyilenwa zyacisi alimwi akwaabana busongo.
133
1342. Oonse muntu ulaangulukide kukwabililwa ku zyintu zyayanda mbuli zya kulyaanzila, nyimbo azyisobano zyalilembela mukamwini.
135Kapango 28
136
137Oonse muntu ulizumizyilwe Kuba mumakamu alimwi amunkamu zyijatikizya masi manji oomo mujanwa lwaanguluko lwakazuminanwa akwaambilizyigwa amilawo ya mbunga eeyi.
138Kapango 29
139
1401. Muntu oonse ujisi mulimo kubuleya ooko nkwaangulukide kuliiba akusumpula buntu bwakwe.
141
1422. Mukubelesya lwaanguluko anguzu zyapedwe, muntu oonse ulaangulukide kulikkalila kwakutaindilizya ku lwaanguluko ndwapedwe amulawo kutegwa awalo kalemeka lwaanguluko lwa bantu bambi alimwi abulemu buyandika kumuntu alimwi akuliiba kwa bana maleya.
143
1443. Lwaanguluko alimwi akuliiba takweelede kwiindilizyigwa ku mizeezo yakabambwa ambunga ya masi oonse aamunyika ya United Nations.
145Kapango 30
146
147Kunyina cili mucizuminano eeci ceelede kwendelezyegwa amasi aambi, mbunga ya bantu antela muntu biyo, kuba anguzu zyakucita zyilengwa zyimbi zyikonzya kutyola milawo ya lwaanguluko lupedwe ku bantu lwapandulwa kale.
148